ข้อมูลทั่วไป
เขาหน่อ – เขาแก้ว เป็นแหล่งธรรมชาติทางธรณีวิทยาอันควรอนุรักษ์ที่มีความโดดเด่น ทางธรณีวิทยาสูงและมีศักยภาพในการใช้ประโยชน์ในการท่องเที่ยวและสนับสนุนการเรียนรู้ทางธรณีวิทยา ของประชาชนในท้องที่จังหวัดนครสวรรค์ และจังหวัดใกล้เคียง เป็นพื้นที่ไม่ห่างไกลชุมชนและมีแหล่งท่องเที่ยวใกล้เคียงหลายแห่ง นอกจากนี้ยังได้รับการประกาศให้เป็นมรดกทางธรรมชาติของท้องถิ่นอันควรอนุรักษ์ ในปีแห่งการพิทักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน 2532 (กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม, 2543)
จากหลักฐานในพระราชนิพนธ์ เรื่องเสด็จประพาสต้นครั้งที่ 2 ระบุว่า เมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2449 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) เสด็จประพาสเขาหน่อ พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชบริพาร ทรงพระดำเนินขึ้นเขาโดยจัดขบวนเสด็จเริ่มต้นที่วัดบ้านแดน ระหว่างทางทหารได้ถ่ายรูปเส้นทางเสด็จประพาส บ้านเรือนราษฎร ทิวทัศน์ของยอดเขาหน่อ ภาพฐานพระเจดีย์ซึ่งอยู่บนยอดเขาพระนางพันธุรัตน์ ลานร่มไม้หน้าเขาหน่อ ทางขึ้นถ้ำและหน้าถ้ำพระนอน ซึ่งภายในประดิษฐานพระนอน และพระพุทธรูปขนาดเล็กหลายองค์ ต่อมาในปี พ.ศ. 2455 สมเด็จพระศรีพัชรินทรา พระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระพันปีหลวง เสด็จประพาสเขาหน่อทรงจารึกอักษรพระนามย่อ ส.ผ. ไว้เหนือปากถ้ำพระนอนหรือถ้ำพระพุทธไสยาสน์ในปัจจุบัน เขาหน่อจึงเป็นสถานที่ท่องเที่ยวสำคัญทางประวัติศาสตร์อีกแห่งหนึ่งของจังหวัดนครสวรรค์ การประกาศพื้นที่เขาหน่อ-เขาแก้ว เป็นพื้นที่ป่าอนุรักษ์ จะเป็นการช่วยสนับสนุนในการดูแลรักษาพื้นที่โบราณสถานวัดเขาหน่อ ต่อไป
การใช้ประโยชน์ที่ผ่านมาทำให้แหล่งธรณีสัณฐานประเภทถ้ำเสื่อมโทรม ประกอบกับการมีระบบการบริหารจัดการที่ไม่เหมาะสมเพียงพอ ส่งผลให้แหล่งธรรมชาติซึ่งมีคุณค่าทางธรณีวิทยาถูกละเลยจนเสื่อมโทรม นอกจากนี้รูปแบบการท่องเที่ยวในปัจจุบันของชุมชนยังมุ่งเน้นการให้อาหารแก่ลิงเป็นหลัก ส่งผลให้พฤติกรรมของลิงเปลี่ยน การกำหนดพื้นที่บริเวณนี้เป็นวนอุทยาน เพื่อจะได้ดำเนินการบริหารจัดการพื้นที่ทั้งด้านการท่องเที่ยวศึกษาธรรมชาติและการจัดการสัตว์ป่า ได้อย่างมีประสิทธิภาพและสัมฤทธิ์ผล มีความคล่องตัวในการปฏิบัติงานตามกฎระเบียบต่างๆที่เกี่ยวข้อง
กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ได้รับแจ้งเหตุ “สายด่วนพิทักษ์ป่า 1362” (แบบ สดป.01) แจ้งการรับแจ้งเหตุเกี่ยวกับปัญหาฝูงลิง ที่เข้ามาสร้างความเดือดร้อนบริเวณเขาหน่อ-เขาแก้ว หมู่ที่ 2 และหมู่ที่ 7 ตำบลบ้านแดน อำเภอบรรพตพิสัย จังหวัดนครสวรรค์ ซึ่งเกรงว่าจะทำร้ายนักท่องเที่ยว และผู้แจ้งมีความประสงค์ให้กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช เข้าตรวจสอบพื้นที่ เพื่อเพิ่มศักยภาพในการท่องเที่ยว และแก้ไขปัญหาโดยด่วนสำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 12 (นครสวรรค์) ได้ประชุมหารือร่วมกับผู้แทนชุมชน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง มีความเห็นให้ประกาศจัดตั้งเป็นพื้นที่อนุรักษ์รูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง เพื่อจะได้ดำเนินการบริหารจัดการพื้นที่ทั้งด้านการท่องเที่ยว ศึกษาธรรมชาติ และการจัดการสัตว์ป่า ได้อย่างมีประสิทธิภาพและสัมฤทธิ์ผล มีความคล่องตัวในการปฏิบัติงานตามกฎระเบียบต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง
เขาหน่อ-เขาแก้ว ตั้งอยู่ในท้องที่ ตำบลบ้านแดน อำเภอบรรพตพิสัย จังหวัดนครสวรรค์ มีเนื้อที่ที่ยังคงสภาพป่า ประมาณ 1,114 ไร่ เป็นกลุ่มยอดเขาหินปูน รูปทรงสวยงามแปลกตา สามารถมองเห็นได้อย่างชัดเจนบนถนนพหลโยธิน ช่วงจังหวัดนครสวรรค์ – กำแพงเพชร
ลักษณะภูมิประเทศ
เขาหน่อ–เขาแก้ว มีลักษณะเป็นเทือกเขาหินปูนที่มีแนวทอดยาวจากทางด้านเหนือไปสู่ด้านใต้ พื้นที่โดยรอบติดกับพื้นที่ทำการเกษตรของชาวบ้าน เขาหน่อ เขาแก้ว ถูกแยกออกจากกัน ดังนี้
เขาหน่อ แบ่งออกเป็น 2 ส่วน ดังนี้
- เขานางพันธุรัต เป็นภูเขาหินปูนลูกเล็ก อยู่ทิศเหนือของพื้นที่เขาหน่อ เขาแก้ว มียอดเขาสูงสุด 137 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง
- เขาพระพุทธบาท เป็นภูเขาหินปูนอยู่ทางทิศใต้ของเขานางพันธุรัต มียอดเขาสูงสุด 238 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง
เขาแก้ว เป็นภูเขาหินปูนทอดยาว อยู่ทางทิศใต้ของพื้นที่ ถูกแบ่งจากเขาหน่อ โดยทางหลวงหมายเลข 3491 มียอดเขาสูงสุด 314 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง
ลักษณะภูมิอากาศ
ลักษณะภูมิอากาศบริเวณ เขาหน่อ–เขาแก้ว โดยทั่วไปเป็นแบบมรสุมเขตร้อน โดยในฤดูฝน มีฝนตกชุกปานกลาง ในฤดูหนาวอากาศค่อนข้างเย็นในบริเวณใกล้ภูเขา ส่วนฤดูร้อน อากาศจะร้อนมากถึงร้อนจัด และมีลมพายุรุนแรงในช่วงเดือนมีนาคม - พฤษภาคมของทุกปี อุณหภูมิเฉลี่ยทั้งปีประมาณ 29 - 30 องศาเซลเซียส อุณหภูมิสูงสุดในเดือนเมษายนประมาณ 40 องศาเซลเซียส อากาศเริ่มชุ่มชื้นและมีฝนตกชุกตั้งแต่เดือนมิถุนายนเป็นต้นไป โดยในเดือนกันยายนจะมีฝนตกมากที่สุด
แหล่งท่องเที่ยวและกิจกรรมนันทนาการ
1. เขานางพันธุรัต เป็นเขาลูกเล็กที่สามารถเดินขึ้นไปชมวิวบนยอดเขา ทางขึ้นอยู่บริเวณ วัดเขาหน่อ นักท่องเที่ยวสามารถนำรถไปจอดยังจุดจอดรถของวัดเขาหน่อ ซึ่งมีประตูและกรงปิดมิดชิด เพื่อป้องกันลิง ทางขึ้นมีบันไดอำนวยความสะดวกตลอดเส้นทาง เส้นทางร่มรื่น ใช้เวลาเดินประมาณ 15 นาที ระหว่างทางจะพบถ้ำขนาดเล็กแห่งหนึ่ง เรียกว่า ถ้ำพระนอน ด้านหน้าประดิษฐานพระพุทธรูปนอนองค์ใหญ่ ด้านหลังสามารถเดินเข้าชมภายในถ้ำได้ ภายในถ้ำมืดและค่อนข้างชื้น หากต้องการเดินชม ควรใช้ไฟฉายในการนำทาง โดยสามารถเดินทะลุไปยังบันไดที่ขึ้นไปชมวิวได้ ทิวทัศน์ด้านบนมีความสวยงาม สามารถมองเห็นยอดเขาหน่อ
2. เขาพระพุทธบาท อยู่ห่างจากเขานางพันธุรัตประมาณ 300 เมตร ทางขึ้นอยู่บริเวณโรงเรียนวัดเขาหน่อ ซึ่งในปัจจุบันมิได้เปิดทำการเรียนการสอนแล้ว ด้านบนเป็นที่ประดิษฐานรอยพระพุทธบาทจำลองและเจดีย์เก่าแก่อายุประมาณ 400 ปี สามารถชมวิวได้ 360 องศา การเดินขึ้นสู่ยอดเขาต้องเดินไปตามบันได 700 ขั้น ใช้เวลาเดินทางประมาณ 40 นาที ด้วยเส้นทางที่ท้าทาย และวิวทิวทัศน์ที่สวยงาม จึงเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่นักท่องเที่ยวที่ชอบแนวผจญภัยให้ความสนใจมาพิชิตยอดเขาหน่อ
3. เขาแก้ว มีกิจกรรมชมค้างคาวบินออกหากินจากปากถ้ำ โดยจะเริ่มออกหากินในเวลาประมาณหกโมงเย็น พบเห็นเป็นสายยาวออกมาจากปากถ้ำบนเขาแก้ว สร้างความตื่นตาตื่นใจกับผู้ที่มารอชม โดยบรรยากาศตอนเย็นเต็มไปด้วยนักท่องเที่ยวและพ่อค้า แม่ค้า และร้านค้าไว้คอยบริการนักท่องเที่ยว
